8.1.2. İnsanın İradesi ve Kader

8.1.2. İnsanın İradesi ve Kader

Allah insanlara kutsal kitaplar ve peygamberler göndererek iyiyi-kötüyü, doğruyu-yanlışı bildirmiş, ancak seçme-tercih etme konusunda insanı özgür bırakmıştır. İnsan akıl ve irade sahibi bir varlık olarak bu yaptığı seçimlerden Allah katında sorumludur. Örneğin insan alkollü bir şekilde trafiğe çıkıp kaza yaparsa bu yaptığı tercihten Allah katında sorumludur. Bu kaderdir diyerek sorumluluktan kurtulamaz.
İnsanın iradesi ve kader
• İnsanın akıllı ve irade sahibi olması, davranışlarından sorumlu olması anlamına gelir. Bu yüzden kader; insanın akıl ve sorumluluk sahibi olmasıyla yakından ilgilidir.
• Allah’ın (c.c.) insana verdiği en büyük nimetlerden biri olan akıl, insanı diğer canlılardan ayıran en temel özelliktir. İnsan, aklı sayesinde düşünür, araştırma yapar, mutlu olmak ve hayatı kolaylaştırmak için çalışır, üretimde bulunur.
• İnsan, aklını kullanarak seçimlerde bulunur. Aklı sayesinde iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt edebilir. Hak ile batıl arasındaki ayrımı fark eder. İslam dinine göre Allah’ın (c.c.) emir, yasak ve öğütlerine insanın muhatap olmasının sebebi, onun akıl ve irade sahibi olmasıdır.
• Allah insanlara kutsal kitaplar ve peygamberler göndererek iyiyi-kötüyü, doğruyu-yanlışı bildirmiş, ancak seçme-tercih etme konusunda insanı özgür bırakmıştır. İnsan akıl ve irade sahibi bir varlık olarak bu yaptığı seçimlerden Allah katında sorumludur. Örneğin insan alkollü bir şekilde trafiğe çıkıp kaza yaparsa bu yaptığı tercihten Allah katında sorumludur. Bu kaderdir diyerek sorumluluktan kurtulamaz.
"Ona iki yolu (iyiyi ve kötüyü) gösterdik." (Beled suresi, 10. ayet).
"Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğruluktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü üstlenmez. Biz bir peygamber göndermedikçe kimseye azap edecek değiliz." (İsrâ suresi, 15. ayet)
"Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik. İster şükredici olsun, ister nankör." (İnsan suresi, 3. ayet)
"De ki: Hak Rabbinizdendir. Artık dileyen iman etsin, dileyen inkar etsin..." (Kehf suresi, 29. ayet)
     ►İnsanın tercih edebildiği ve bunun sonucunda sorumlu olduğu durumlar vardır. Örneğin; çalışmak, üretmek, hayırlı işler yapmak, güler yüzlü olmak, ibadet etmek veya bunların tersi...
     ►İnsanın tercih hakkı bulunmayan ve dolayısıyla sorumlu olmadığı durumlar ise şöyle örneklendirilebilir; anne-babasının kim olacağı, hangi milletten olacağı, ne zaman doğacağı, ne zaman öleceği, cinsiyetinin ne olacağı, göz renginin ne olacağı...
Küllî İrade: Allahü Teala'nın sınırsız dileme gücüdür. Allah'ın küllî iradesi her şeyi kuşatmıştır. O, bir şeyin olmasını dilediği zaman ona "ol" der, o da oluverir.
Cüz'î İrade: Allah tarafından insana verilen sınırlı seçme özgürlüğüne cüz'i irade denir. İnsan akıl sahibi olduğu için düşünce, söz ve davranışlarında özgürdür. İyi ile kötü, doğru ile yanlış arasında tercih yapabilir.
İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu:
• Bir insanın yaptığı davranışlardan, söylediği sözlerden Allah katında sorumlu olabilmesinin şartı akıl ve irade sahibi olmasıdır. Deliler ve çocuklar eylemlerinden sorumlu değildir.
     "Aklı olmayanın dini de yoktur" (hadis-i şerif)
• İnsanın sorumluluğu ise gücü ile sınırlıdır.
     "Allah hiç kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez." (Bakara suresi, 286. ayet)
• Allah insana peygamberler ve ilahi kitaplar aracılığıyla kılavuzluk yapmış ancak onu din seçiminde özgür bırakmıştır.
     "Dinde zorlama yoktur." (Bakara suresi, 256. ayet)
     "Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik. İster şükredici olsun ister nankör." (İnsan suresi, 3. ayet)