12.2.2. Türklerin İslamla İlk Karşılaşmaları Özet

• Emeviler zamanında ise Araplar Maveraünnehir'e kadar ilerlediler. Emevilerin Horasan Valisi Kuteybe b. Müslim Maveraünnehir’i fethederek Buhara ve Semerkant gibi büyük şehirlere Müslüman Arapları yerleştirdi ve böylece Türklerin İslam’ı tanımaları için uygun zemin oluşturdu. Maveraünnehir: Orta Asya’da Seyhun ve Ceyhun Nehirleri arasında kalan bölgeye verilen isimdir. Burası, Türkistan olarak da bilinir. • Ancak Emevi yönetiminin uyguladığı siyaset, Türklerin millet olarak İslam’a girmelerini yavaşlattı. Ömer b. Abdulaziz Devri bu konuda istisna kabul edilebilir. Zira bu dönemde İslam'ın sadece Arapların değil, tüm insanlığın kurtuluşu için gönderilen bir din olduğu vurgulandı. • Türkler arasında İslamlaşma, din adamlarının çabalarıyla hız kazanmıştır. Abbasilerin hilafeti devralmasından (750) kısa süre sonra Müslüman ordusu, Batı Türkistan’da Çinlilerle girdiği Talas Savaşında (751) Karluk Türklerinin desteğiyle Çinlileri ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Talas Savaşı’nda Türkler, Çinlilere karşı, Müslümanların yanında yer alarak sadece savaşın değil, Türk- Müslüman münasebetlerinin de seyrini değiştirdiler. Artık bu savaştan sonra Türklerin yüzü İslam dünyasına döndü.

Bu olay; Türklerin kitlesel olarak Müslüman olmalarına zemin hazırlamış ve sonraları Müslümanlığı benimseyen Türkler, Abbasi devletinin askerî ve siyasi kadrolarında yer almaya başlamıştır. • Abbasi halifeleri yavaş yavaş Türklerin daha kabiliyetli olanlarını devletlerinin savunmasında görevlendirmeye başladılar. Abbasilerin takip ettiği doğru siyaset neticesinde Halife el-Me’mun ve el-Mu’tasım zamanlarında Maveraünnehir sakinlerinin tamamı Müslüman oldu. Türklerin İslam’ı Kabul Etmelerini Kolaylaştıran Etkenler

1. Türklerin Gök Tanrı inançları ile İslam’ın Allah inancı arasında yakın benzerliklerin bulunması.

2. İslam’ın öğütlediği yaşam tarzının Türklerin karakter, ideal ve ahlak anlayışlarına uygun olması.

3. İslam’ın inanç konusunda zorlayıcı değil, hoşgörülü bir din olması.

4. Müslümanlarla kurulan olumlu ilişkiler ve mutasavvıfların tebliğ faaliyetleri.

İslam’ı İlk Kabul Eden Türk Devletleri Ve Toplulukları

Türklerin Müslüman olmaları, Emeviler döneminde Türk ülkelerinin fethiyle kısmen başlamış, Abbasi halifelerinin katkısıyla artmıştır. Müslümanlarla kurulan siyasi, askerî, ticari ilişkiler ve Türk memleketlerine giden din adamları, dervişler ve sufilerin çabalarıyla Türklerin İslamlaşma süreci hız kazanmış ve X. yüzyılın ilk yarısından itibaren Hazarlar, Karahanlılar ve Gazneliler ilk Müslüman Türk devletleri olarak tarihte yerlerini almışlardır.

• Türkler 10. yüzyılın ortalarından itibaren büyük gruplar hâlinde Müslüman olmaya başladı. Türklerle Araplar arasında kurulan ticari dostluklar İslamlaşmayı Hazar ülkesinde artırdı. Ticaret için Maveraünnehir’e gelen Türkler bu bölgede İslam’ı tanıma fırsatı buldular. X. yüzyılda İdil Bulgarları, Harezmli tüccarlar vesilesi ile tanıdıkları İslamiyet’i devlet dini olarak benimsediler. • Türklerden İslamiyet’i kabul eden bir diğer devlet ise Karahanlılar'dır. Saltuk Buğra Han sülalesinin kurduğu Karahanlı Devleti, İdil-Volga Bulgar Devleti'nden sonraki ilk Müslüman Türk devletidir. • Karahanlılar’dan sonra kurulan üçüncü Müslüman Türk devleti ise Gaznelilerdir.

• Selçuklu İmparatorluğunun kurulması ve Türklerin İslam dünyasına hâkim olmalarıyla Selçuklular, İslam âleminde hem yeniden birliği sağladılar hem de İslam medeniyetine bilgi ve yetenekleriyle birçok katkıda bulundular. Malazgirt Zaferi'nin ardından büyük bir Türk nüfusu Anadolu'ya göç etti. Anadolu’ya ikinci bir göç dalgası da Moğol İstilası nedeniyle yaşandı. Bu göçlerle başlayan süreç neticesinde Selçuklular zamanında Anadolu, Osmanlılar zamanında ise Anadolu’nun bir uzantısı olan Balkanlar’da İslamiyet yayıldı.